BENEFICIOS DA FISIOTERAPIA NO PACIENTE ONCOLÓXICO
Fernando Mariño, fisioterapeuta da Clínica Pegadas e da Fundación Centro Oncológico de Galicia, resolve en conversa con Asotrame algunhas dúbidas sobre a utilidade e posibles beneficios da súa especialidade médica en persoas con cancro hematolóxico ou doutro tipo.
-Cómo pode a fisioterapia mellorar a calidade de vida do paciente oncolóxico?
O obxectivo da fisioterapia, é axudar ao paciente desde unha etapa previa ao comezo dos tratamentos (cirurxía, quimioterapia, radioterapia, etc.). O ideal en todos os casos é que previamente ao comezo do tratamento, desde que se diagnostica a enfermidade se realice o que chamamos a fase de prehabilitación. Quizá moita xente nunca escoitou falar desta fase, ou mesmo lle parece estraño comezar a fisioterapia antes de someterse a intervención, pero o certo é que esta etapa é fundamental porque vai a permitirnos afrontar os tratamentos desde un punto moito mais alto a nivel cardiovascular e de forza que reducirá tempos de encamamento, toxicidade derivada dos tratamentos, ou evitar unha lenta recuperación.
Ademais desta importante fase de prehabilitación, desde o momento que o paciente se somete a unha cirurxía, é importante a mobilización precoz, comezar canto antes a actividade física e o exercicio para evitar formación de rixideces articulares e perda de masa muscular que pode ser determinante para unha boa evolución. Ademais da mobilidade e do exercicio físico (o cal debe estar presente no pre-tratamento, durante o tratamento e no post-tratamiento), nesta fase temperá podemos aplicar diversas técnicas que nos poden axudar a eliminar as rixideces e adherencias de tecido provocadas pola cirurxía, canto antes se comece a tratar, máis rápida pode ser a evolución desas posibles secuelas e polo tanto recuperación da calidade de vida do paciente.
Tamén existe certos aparatos, como poden ser equipos de neuromodulación, que poden ser beneficiosos para secuelas como neuropatías, fatiga, ou dor crónico que é tan habitual en pacientes sometidos a tratamento oncolóxico.
Por todo isto, xa sexa a través de terapias activas, como pode ser o exercicio terapéutico, ou pasivas como pode ser a terapia manual desde os primeiros días ou o aporte que nos dan algúns equipos de última xeración, os fisioterapeutas van a acompañar ao paciente en todo o proceso, desde o diagnóstico, durante o tratamento e despois do mesmo.
Como último apunte, destacar que sempre a atención deber ser individualizada, sobre todo cando nos centramos na parte de exercicio terapéutico. Poñerse en mans dun fisioterapeuta especializado no campo da oncoloxía é fundamental, xa que fará unha completa valoración inicial do estado no que está o paciente e porque vai a coñecer os posibles efectos secundarios dos tratamentos, farmacoloxía que pode estar tomando o paciente e interaccións que pode haber co exercicio.
-Pódense prever secuelas dos tratamentos? E efectos secundarios?
Por regra xeral, en función dos tratamentos aos que foi ou está sendo sometido o paciente, podemos esperarnos algunhas secuelas que son habituais. Agora ben, cada paciente é distinto, e hai que ver cada caso de forma individualizada. Por poñer un exemplo, unha paciente cunha cirurxía de mama e linfadenectomía total e radioterapia, ten moitas posibilidades de desenvolver un linfedema no membro superior afectado, pero non se da en todos os casos, pode non aparecer linfedema, porque inflúen outros moitos factores. Polo tanto podemos sospeitar que pode desenvolverse e podemos anticiparnos e preparar ese brazo e a condición física en xeral da paciente, comezando a facer un programa de exercicio individualizado, supervisado e progresivo. Independentemente de se acaba desenvolvendo un linfedema posteriormente ou non, vamos a ter un estado físico e cardiovascular moito máis preparado, e a recuperación vai a ser mellor e máis rápida que se non facemos nada ou nos quedamos en exercicios simples que non nos aportan todo o necesario para recuperar a calidade de vida previa.
Como este exemplo do linfedema poderíamos poñer outros, como pode ser a cardiotoxicidade que pode estar inducida por algúns fármacos de quimioterapia, a fibrose que pode aparecer tras varias sesións de radioterapia, ou a perda de mobilidade provocada por cicatrices tras algunha cirurxía.
-A fisioterapia pode ser beneficiosa para o manexo da dor?
Totalmente. Para a abordaxe da dor no campo da fisioterapia oncolóxica temos múltiples posibilidades de traballo. O exercicio terapéutico proporciónanos ganancia de rango de mobilidade e masa muscular, ademais de aumentar os parámetros de saúde cardiorrespiratoria. Todo isto vai a ir asociado xeralmente a unha diminución da dor dos pacientes. Ademais das terapias pasivas aplicadas polo fisioterapeuta, neuromodulación, etc. todas buscan unha diminución da dor.
– A fisioterapia pode ser unha axuda para retomar hábitos que requiren dun certo esforzo físico? Por exemplo, se antes do diagnóstico da enfermidade se practicaba fútbol, a fisioterapia pode ser unha forma de retomar ese estilo de vida con maior rapidez?
Si, como o noso obxectivo vai a ser comezar a traballar co paciente desde o momento do diagnóstico, trataremos de evitar que se perda a condición física que ten nese mesmo momento, e incluso mellorala para afrontar mellor os tratamentos médicos posteriores. Desta forma, aínda que teña que someterse a algunha intervención e pasar varios días sen realizar actividade física, a súa condición física (masa muscular, parámetros cardiorrespiratorios) non van a empeorar tanto porque xa nos preparamos previamente, previndo todos estes posibles problemas, e así vai ser capaz de retomar antes as súas actividades diarias.
-Moitas das persoas pacientes actuais contan con fatiga crónica, dor muscular, alteracións inflamatorias nas mucosas (mucosite e estomatite), neuropatías (mans e pes), secuelas por EICH (problemas pulmonares, de pel…) e osteoporose. Que papel ten a fisioterapia nestes casos?
Todos estes síntomas ou secuelas se poden traballar coa axuda da fisioterapia. A dor muscular, a fatiga, a osteoporose pódense traballar con exercicio terapéutico, tamén a sarcopenia (perda de masa muscular) que tanto vemos no paciente oncolóxico é outra cousa que debemos evitar e que vai a ser un claro factor de risco para unha boa recuperación. Tamén para a toxicidade, sobre todo cardíaca que é frecuente tras a administración de algúns fármacos de quimioterapia. Hai investigacións en curso tamén sobre a axuda que nos poden aportar equipos de neuromodulación para as neuropatías periféricas. Fisioterapia respiratoria en casos de fibrose pulmonar, cirurxías torácicas etc. que axuden a recuperar a capacidade de ventilación.
-En que casos pode ser recomendable (ou non) a fisioterapia con pacientes oncolóxicos?
Diría que con todos os pacientes pode ser recomendable, xa sexa para aplicar un tratamento ou outro, en función do estado do paciente. Temos a capacidade para traballar co paciente sexa cal sexa o momento de evolución da enfermidade.
Comentarios recientes